Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna giden yolun başında şüphesiz 23 Nisan 1920 tarihi geliyor… Atatürk’ün önderliğinde 103 yıl önce açılan Büyük Millet Meclisi, Ulusal egemenliğe giden sürecin ilk kıvılcımını teşkil ediyordu. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kuruluşunun 103. yılında, arşiv raflarında kalan özel bilgiler ise o dönem yaşanan büyük mücadeleye ışık tutuyor.
Kurtuluş Mücadelesi için Anadolu'da kongreler sürecini başlatan Mustafa Kemal Paşa, takvimler 19 Mart 1920'yi gösterdiğinde, yeni Meclis'in Ankara'da toplanacağını dile getiriyordu. 21 Nisan 1920 günü, Heyet-i Temsiliye Reisi Mustafa Kemal Paşa imzasıyla ülke genelindeki sivil ve askeri makamlara çekilen telgraflarda, Meclis'in 23 Nisan Cuma günü Ankara'da açılacağı ve tören programı bildiriliyordu.
İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti Kulübü olarak kullanılan, tarihi binanın Büyük Millet Meclis'i olarak hizmet vermesi için tüm hazırlıklara başlanmış, henüz kiremitleri bile olmayan binaya, Ulucanlar'daki bir okuldan malzemeler taşınmaya başlanmıştı. Tüm Ankara 23 Nisan için seferber olmuş durumdaydı. Büyük kurtarıcı, yayınladığı genelgede milletvekillerinin en hızlı şekilde Ankara'ya gelmesini istiyordu. Ancak dönemin zorlukları nedeniyle, Ankara'daki açılış töreni ve ilk toplantıya 337 milletvekilinden sadece 115'i katılabiliyordu.
Meclisin açılacağı gün Hacı Bayram-ı Veli Camii'ndeki Cuma Namazı'nda büyük bir izdiham vardı. Namazdan sonra tekbirlerle Meclis'e doğru yola çıkıldı. Hacı Bayram Veli'nin üzerinde ayetler yazan sancağı ve Sinop Mebusu Hoca Abdullah Efendi'nin başı üzerinde taşıdığı Kur'an-ı Kerim ve Sakal-ı Şerif kalabalığın önündeydi. Fehmi Hoca tarafından okutulan duanın ardından Büyük Millet Meclisi, Mustafa Kemal Paşa tarafından açıldı.
Büyük Millet Meclisi'nin varlığı, 23 Nisan 1920 günü, en yaşlı üye Sinop Mebusu Şerif Bey’in açılış konuşması ile tüm dünyaya ilan ediliyordu. İlerleyen yıllarda Atatürk tarafından kaleme alındığı ortaya çıkan konuşma metninde Şerif Bey, “Ezelden beri hür ve serbest milletimiz, esaret vaziyetini tam bir şiddet ve katiyetle reddetmiş ve derhal vekillerini toplamaya başlayarak Yüce Meclis’inizi vücuda getirmiştir” diyordu.
Büyük Millet Meclisi'nin açılışından sadece bir gün sonra ilk gizli oturumun yapılmasına karar verilirken, bu oturumda Mustafa Kemal Paşa, tarihe not düşecek bir konuşmaya imza attı. Paşa, şöyle sesleniyordu:
'Bütün gayemiz bu millî sınır dahilindeki milletimizin istirahatını, refahını ve bu millî sınır ile belirlenmiş vatanımızın tamamiyetini korumaktan ibarettir…”
Öte yandan, 23 Nisan 1920'nin hemen öncesi ve Meclis'in açılmasından sonraki günlerde özellikle İngiliz istihbarat raporlarında yer alan bilgilerde, Atatürk önderliğinde ulusal kurtuluş mücadelesi veren kahramanların Meclis'teki her adımının takip edildiği görülüyor.
İngiliz istihbarat servisinin, özellikle Ankara'da Mustafa Kemal ve çevresindeki yakınlarına dek sokulduğunu ortaya koyan en önemli belgeler ise, 6 yıl önce yaşamını yitiren Tarihçi Prof. Dr. Salahi Sonyel’in araştırmalarında bulunuyor. Uzun yıllar İngiltere’de tarihi belgeleri inceleyen Prof. Dr. Sonyel, o dönem yaşananları, “İngiliz İstihbaratçılar, Bakanlar Kurulu, Genelkurmay Başkanlığı ve Büyük Millet Meclisi (BMM) gizli oturumlarının kimilerinde alınan en önemli, en gizli kararları ve devlet sırlarını ele geçirerek günü gününe İngiliz yönetimine duyuruyordu” sözleriyle kaleme alıyor.
İngiliz istihbarat görevlileri, Meclis’in açılışından önce ve sonrasındaki süreçte ele aldıkları bilgileri iki sınıfa ayırıyordu: A sınıfı oldukça gizli ve mevsuk bilgileri kapsıyordu. Bu denli bilgiler, önceden denenmiş, yararlı oldukları saptanmış gerçekten güvenilir ve yetenekli istihbarat ajanlarınca sağlanıyordu. A2 sınıfındaki bilgiler ise, henüz doğrulanmamış, kimi güvenilmeyen, deneysiz, yeteneksiz ve kuşkulu kaynaklarca sağlanan olasılıklı bilgilerdi.
İngiliz istihbarat raporlarında, Meclis'in açılacağı bilgisinin Mart sonunda elde edildiği ortaya konulurken, İstanbul'daki İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Sir John de Robeck'in, 29 Mart 1920'de İngiltere Dışişleri Bakanı Lord Curzon'a gönderdiği notlarda ise, 'Her sancaktan 5 üye seçilmek üzere, 3 Nisan dolaylarında Ankara'da toplanacak olan Ulusal Konsey'e (Meclis) katılacak. Üyelerden seçilmeleri için çağrılarda bulunulmuştur” deniliyor.
Kaynaklar: Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi'nin Türkiye'deki Eylemleri (Sonyel, 1995), TBMM