Uyku incelemeleri, obezitesi olan kişilerin gece uyku kalitesinin kötü olduğu sonucuna işaret ediyor. Bu kişilerde gün içi uyuklamalar da daha fazla görülüyor. Bu bulgular, obezitenin uyku mekanizmaları üzerine direkt etkileri olduğu savın?
Son yıllarda yapılan çalışmalar hem çocukların hem de erişkinlerin gerek yeme gerekse uyku alışkanlık ve düzenlerinin değiştiğini, uykuda geçirilen sürenin eskiye göre kısaldığını, kilo alımı ve obezite gelişim riskinin arttığını gösteriyor. Kısa uyku süresi ve düşük uyku kalitesi gibi uykuyla ilgili problemlerin metabolik, endokrin ve davranışsal değişikliklere yol açarak obezite gelişimiyle ilişkili olduğu düşünülüyor.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Uyku Bozuklukları Merkezi Koordinatörü Prof. Dr. Füsun Mayda Domaç, 'Obezitesi olan kişilerde 'uyku apne sendromu' gibi uykuyla ilişkili solunum hastalıklarının daha çok görülüyor olması 'tavuk mu yumurta mı 'sorusunu akla getiriyor 'diyerek soruna ilişkin bilimsel açıklamalarda bulunuyor.
Uykunun, insülin salınımı, leptin-gerlin dengesi, enerji harcanması üzerinde etkileri olduğu için kan şekeri dengesi ve kilo kontrolü üzerinde de etkisi bulunuyor. Kısa süre uyuyan kişilerde obezite gelişmesinin farklı nedenleri olduğuna dikkat çekiliyor. Çalışmalar, kısa uyku süresi olanlarda leptin seviyesinin daha düşük olması nedeniyle tokluk hissinin azaldığını, gerlin düzeyindeki artışın ise açlığı artırdığını gösteriyor. Bilimsel çalışmalar, uyku süresi kısa olan kişilerin biyolojik açlıktan çok duygusal açlığa bağlı olarak daha fazla yemek yediklerini, uykusuzluğun iştah üzerine etkileri olduğunu ve uykusuz bireylerin ödüllendirici besin uyaranlarına daha yatkın olduklarını gösteriyor. Az uyuyanların uyanık kaldıkları sürenin daha fazla olması nedeniyle yemek için daha fazla fırsatlarının olması da obezite gelişiminde bir diğer neden olarak dikkat çekiyor. Çeşitli çalışmalar, uyku süresi kısıtlaması yapılan kişilerde beyin görüntülemesinde sağlıksız gıdalara karşı beynin verdiği yanıtın arttığına ve ortaya aşırı yemenin çıktığına işaret ediyor.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Erenköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi Uyku Bozuklukları Merkezi Koordinatörü Prof. Dr. Füsun Mayda Domaç
Prof. Dr. Füsun Mayda Domaç, yetersiz uykunun, yorgunluk ve fiziksel aktivitede azalmaya neden olarak da obeziteye yol açabildiğini söylüyor.
'Tıkayıcı uyku apnesi sendromu' (OSAS) uyku sırasında üst solunum yollarında tekrarlayıcı kısmi veya tam daralmaların görüldüğü ve buna bağlı geçici olarak en az 10 saniye boyunca solunumda yüzeyelleşme veya durmanın gerçekleştiği uyku hastalıklarından biri. Bu hastalığın gelişmesinde obezitenin önemli etkisi bulunuyor. Göbek çevresi yağlanmanın fazla olduğu 'abdominal obezite' yanı sıra boyun çevresinin kadınlarda 38 cm, erkeklerde 42 santim üzerinde olması da uyku apnesi gelişmesinde risk faktörü olarak değerlendiriliyor. Prof. Dr. Füsun Mayda Domaç, 'OSAS tanısı polisomnografi denilen ve gece uyku boyunca yapılan bir tetkik ile konuluyor ve bu tetkik sonrasında çıkan 'apne-hipopne indeksi' (AHI) ile hastalığın şiddeti belirleniyor. Vücut kitle indeksi arttıkça (kilo alındıkça) uyku apnesinin şiddeti de artıyor. İnsan kilosunun yüzde 10' undan daha fazla kilo aldığında AHI indeksi yüzde 33 artarken, kilosunun yüzde 10'undan daha fazla kilo verdiğinde bu indeks yüzde 26 oranında azalıyor' diyor.
Uyku apnesi hastalığı tedavi edilmediğinde apneye bağlı obezitenin kötüleştiği görülüyor. Bu soruna sahip kişilerde gece uyunan uykunun kalitesi düşüyor ve apneye bağlı sık uyanmalar ortaya çıkıyor. Bunun yanında derin ve dinlendirici uyku azalıp gün içi uykululuk hali ve yorgun uyanma görüldüğü için kilo alım riski artış gösteriyor. Bu nedenle uyku apnesinin tedavisinde hastaya kilo vermesinin neden bu kadar önemli olduğunun çok iyi anlatılması gerekiyor.
Aşırı kilolu kişilerde normal kilolu kişilere oranla daha çok rastlanan bir diğer sorunun da 'huzursuz bacaklar sendromu' olduğu belirtiliyor. Bu sendromda, gece uykuya dalmadan önce bacaklarda belirgin yanma, batma, uyuşukluk ve huzursuzluk hissi gibi sorunlar yataktan kalktıktan sonra yürümek ve hareket etmekle azalıyor. Uyku apnesi olan kişilerde bu sendromun daha fazla görüldüğüne dikkat çekiliyor. Obezite her iki hastalığın seyrini de kötüleştiriyor. Ülkemizde yapılan bir çalışmada, huzursuz bacaklar sendromu olan obez kişiler bariatrik cerrahi uygulandıktan sonra değerlendirildiğinde hastalarda bulguların gerilediği ve yüzde 86'sında operasyondan bir yıl sonra, huzursuz bacaklar sendromu için kullanılan tedavilere ihtiyacı kalmadığı görülüyor.
