Kişinin ağrı duymamasını sağlayan maddelere anestezikler denir. Anestezi ile ilgilenen tıp bilimi ise anesteziyoloji ya da anestezi ve reanimasyon olarak tanımlanır. Operasyon öncesi uygulanan anestezi türleri sayesinde hasta, acı ya da ağrı hissetmez. Bu sayede hekim de cerrahi işlemi güvenli bir şekilde sürdürür. Tüm operasyon boyunca cerrahın yanı sıra anestezi ve reanimasyon uzmanı ya da farklı bir deyişle anestezist de ameliyathane de bulunur. Operasyon boyunca hastanın sağlık durumunu ve yaşamsal fonksiyonlarını kontrol eder. Bu süre boyunca anestezi hekimi gerektiğinde ağrıyı bloke eden anestezikleri, solunum ya da damar yoluyla vermeye devam edebilir.
Anestezi türlerinin hasta üzerinde etkileri farklıdır. Bazı anestezi türleri hastayı tamamen uyku durumuna getirirken bazıları vücudun yalnızca belli bir bölümünün uyuşmasını sağlar. Anestezi ilaçları da hastaya, operasyonun niteliğine ve uygulanan anestezi türüne göre enjeksiyon, solunum, cilt yaması, losyon, sprey ya da damla şeklinde uygulanabilir.
Ağrı yönetimi konusunda uzman olan anestezi ve reanimasyon uzmanları, ameliyat öncesinde, sırasında ve sonrasında hastanın acı ve ağrı hissetmemesi için uygun anestezi ilaçları ile hastanın konforunu ve güvenliğini sağlar. Hastaya hangi anestezi türünün uygulanacağı, operasyonun türüne, süresine ve kişinin genel sağlık durumuna göre belirlenir. Sinir sistemi üzerinde farklı etkileri bulunan anestezikler, hastanın tüm vücudunu ya da vücudunun yalnızca bir bölümünün uyuşturulmasını sağlar. Sinir hücrelerinin baskılanmasını sağlayan anestezi türleri genel, lokal, bölgesel ve sedasyon olarak dört farklı türde yapılabilir.
Çoğunlukla uzun sürmesi planlanan ameliyatlardan önce uygulanan genel anestezi, hastanın tüm vücudunun uyuşturulması işlemi olarak tanımlanabilir. Geri dönüşümlü bir bilinç kaybı ve ağrıya karşı duyarsızlaşmayı sağlayan genel anestezi türünde amaç, ameliyat boyunca hastanın bilincini kaybetmesi ve hiç acı hissetmemesidir. Anestezi uygulanmadan önce kişi monitörize edilerek takip altına alınır.
Genel anestezi;
Solunum yoluyla verilen uçucu ilaçlar, volatil anestezik olarak tanımlanır ve akciğerden kan dolaşımına karışır. Çoğunlukla her iki yöntemin kombinasyonuyla yapılan genel anestezi, cerrahiye karşı hastayı koruyan bir yöntemdir. Bu anestezi türü dengeli anestezi olarak da bilinir. Anestezi uzmanı, operasyon boyunca hastanın başında kalarak, kişinin sağlık durumunu gözler, ilaç miktarını mevcut duruma göre azaltır ya da arttırır. Hastaya genel anestezi verildikten sonra kişi, derin bir uyku hâline geçer ve olanları hissetmez. Daha sonra anestezist, hastaya kas gevşetici ilaç vererek hastayı entübe eder. Entübasyon sayesinde hasta, anestezi cihazına bağlanarak suni solunuma başlar. Bu yöntem sayesinde hava yolundaki basınç düzeyi, solunumla vücuttan atılan karbondioksidin, alınan ve verilen oksijenin ve kişinin vücudunda bulunan anestezik ilaçların miktarı sürekli olarak takip edilir.
Genel anestezi, indüksiyon, (anestezi uygulamasına başlama) maintenance (anestezinin devamı) ve recovery (uyanma, anesteziden çıkma) olarak tanımlanan üç fazdan oluşur:
Ameliyat sonlandığında hastaya antidotlar uygulanarak reflekslerin ve solunumun geri gelmesi sağlanır. Uygun zamanda hasta solunum cihazından ayrılır. Hastanın solunumu tamamen normale döndüğünde ve bilinci nispeten açıldığında ameliyat masasından alınarak uyanma odasına alınır.
Lokal anestezi, vücudun yalnızca belirli bir bölgesinin uyuşturulduğu anestezi türüdür. Girişim yapılan bölgeye çoğunlukla deri altından enjekte edilen anestezikler sayesinde yalnızca o bölgedeki sinir duyuları etkisiz hâle getirilir. Hastanın bilinci açıktır fakat hasta opere edilen bölgede ağrı ya da acı hissetmez. Çoğunlukla göz, kulak, burun, boğaz, omuz, kol, deri, periferik kan damarı cerrahisi ve dişçilik gibi küçük sayılabilen operasyonlarda kullanılan lokal anestezi, iki farklı türde uygulanır:
Diş etine fısfıs ile püskürtülen ilaç sayesinde hasta sonradan yapılan iğnenin acısını hissetmez. Sprey formda olan anestezi ilaçları çoğunlukla ağız ve burun gibi bölgelere püskürtülerek uygulanır. Krem türündeki ilaçlar ise mukoza ve cilt yüzeyine uygulanabilir. Lokal anestezinin uygulandıktan sonra etki etmesi için yaklaşık olarak 15 dakika kadar beklenir. Anestezinin etki süresi ise kullanılan anestezik maddenin türüne ve miktarına göre farklılık gösterir.
Bölgesel anestezi, lokal anesteziye benzerlik gösterse de bu anestezi türü, daha geniş alanların uyuşturulması için uygulanır. Doğum başta olmak üzere ortopedi ve üroloji bölümlerine ait bazı ameliyat türlerinde yaygın olarak kullanılan bölgesel anestezi, kol, bacak, kasık gibi bölgesel ameliyatların uygulanması için yapılır. Spinal, epidural ve kombine spinal epidural anestezi, bölgesel sinir bloğu gibi türleri bulunur.
Sedasyon, uyku hâli olarak da tanımlanabilir. Operasyon öncesine hastanın kaygılarının azaltılması için uygulanır. Hasta ameliyathaneye alınmadan önce damar yolundan verilen ilaç, hastanın heyecanını bastırmasını ve rahatlamasını sağlar. İlacın dozuna göre hasta ameliyathaneye girene kadar uyuyakalabilir. Sedasyon, kolonoskopi ve endoskopi gibi işlemlerden önce de hastanın rahatlaması için uygulanabilir.