Cinaslı Uyak Nedir?
Cinaslı uyak Türk edebiyatında sıklıkla kullanılan bir uyak türüdür. Yazılış ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan sözün veya sözcüğün bir arada kullanılmasından oluşan kafiye türüne cinaslı kafiye denir. Cinas aynı zamanda bir edebi sanat türüdür. Özellikle halk şiirimizde erken dönemlerden itibaren kullanılmıştır.
Cinaslı uyak yazılış ve söylenişleri aynı, anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla oluşsa da yazılışta fark olabilir. Örneğin bir dizenin sonunda yer alan iki kelime diğer dizenin sonunda bir araya gelerek tek kelime oluşturabilir.
Yazılışta farklılık olmasına rağmen oluşan cinaslı kafiye örneği aşağıdaki gibidir,
Güle naz
Bülbül eder güle naz
Öyle bir derde düştüm
Ağlayan çok gülen az
Bu manide yer alan güle naz ve gülen az kelimeleri farklı yazılışlara sahip olsalar da cinaslı kafiye oluştururlar.
Cinaslı Kafiye Nasıl Bulunur?
Kafiye bulunurken önce redifleri ayırmak gerekmektedir. Kafiye ve redifi bulmak için dize sonlarına bakılır. Redifler daime dize sonlarında bulunur. Kafiyeden sonra gelir. Mısra sonlarında, görevleri aynı olan eklerin ya da anlamları aynı olan kelimelerin tekrarlanmasına redif denir. Redifler ek halinde redifler ve kelime halindeki redifler olmak üzere ikiye ayrılır.
Redifler bulunduktan sonra kafiye aranır. Dize sonlarında rediften sonra kalan aynı anlam ve görevde olmayan seslere kafiye denir.
Fakat cinaslı kafiyelerde redif sık görülmez. Bu nedenle cinaslı kafiye aranırken redife değil söylenişteki aynı olma durumuna bakılır.
Cinaslı Kafiye Örnekleri
Nazlı yâre selâm saldım almamış
Almazsa gam değil almayıversin
Sevdiği Kemter’den vazgeçti ise
Bergüzâr verdiğim almayı versin.
Yukarıdaki örnekte almayıversin ve almayı versin kelimeleri cinaslı kafiye oluşturur.
Gayet çoktur değil benim yaram az
Bana yardan gayrı cerrah yaramaz
Gevheri’ye ait yukarıdaki örnekte yaram az ile yaramaz kelimeleri cinaslı kafiye oluşturur.
Ben âşıkım el göğüste yüz yerde
Gel efendim del sînemi yüz yerde
Yukarıdaki örnekte aynı gibi görünen yüz yerde kelime gruplarının anlamları farklıdır. İlk dizedeki yüz yerde surat anlamında kullanılmış ikinci dizedeki yüz yerde ise deriyi yüzmek anlamında kullanılmıştır. Bu kelime gruplarının ikisi de birebir aynı şekilde yazıldığı için bu cinasa tam cinas denir.
Yatma a kız yüz üstü
Ak gerdanlar nem alır
Ben felek soygunuyum
Hırsız gelse nem alır