Levha Hareketleri Nedir?
Dünyanın en üst katmanını oluşturan yerkabuğu her ne kadar tek bir parça olarak görünse de aslında birbirinden ayrı ve parçalanmış tabakalardan meydana gelmektedir. Levha adı verilen bu parçalar, yerkabuğunun altındaki magmanın hareketi ile sürekli olarak hareket etmekte ve birbirine yakınlaşıp uzaklaşmaktadırlar. İşte, dünya üzerinde sürekli bir şekilde devam eden bu duruma da levha hareketi ya da bir başka ifadeyle levha tektoniği adı verilmektedir.
Antarktika levhası, Arap levhası, Afrika levhası, Karayip levhası, Cocos levhası, Nazca levhası, Hindistan levhası, Pasifik levhası, Filipin levhası, Kuzey Amerika levhası, Güney Amerika levhası ve Avrasya levhası olmak üzere 12 adet levhadan meydana gelen yer kabuğu; sürekli olarak gerçekleşen bu levha hareketleri neticesinde yer değiştirmekte ve farklı yönlere hareket etmektedir.
Levha Hareketleri Neden Olur?
Alman bilim insanı Alfred Lothar Vegener’in 1915 yılında ortaya atmış olduğu Kıtaların Kayması Kuramı’na göre; başlangıçta dünya Pangea adı verilen tek bir kıtadan meydana gelmekteydi. Ancak uzun zaman dilimleri boyunca yer kabuğunun hareket etmesi neticesinde bu tek kıta parçalanmış ve birbirinde ayrı kıtalar oluştu.
Bu kurama göre levhaların birbirinden ayrılmasını sağlayan güç, yer kabuğunun altında yer alan magmadan kaynaklanmaktadır. 4000 derelik bir ısıya sahip olan dünyanın çekirdeği, bu ısısının bir kısmını, yer kabuğu ile manto arasında yer alan magmaya transfer eder ve magmanın sürekli olarak sıcak ver eriyik bir halde bulunmasını sağlar. Bu ısı transferi neticesinde magmanın çekirdeğe bakan kısmı, yer kabuğuna bakan kısmına göre daha fazla ısınır ve bu durum da konveksiyon akıntıları adı verilen hareketleri meydana getirir. Yer kabuğunu hareket ettiren güç de magmada meydana gelen bu akıntılardan kaynaklanmaktadır. Mantonun üzerinde yüzer vaziyette bulunan bu levhalar, magmadaki bu konveksiyon akıntıların yönüne göre hareket ederler.
Birbirine Yakınlaşan-Çarpışan Levhalar
Birbirine yaklaşan iki levha üç farklı sonuç ortaya çıkarabilmektedir. Birbirine yakınlaşan levhaların ikisinin de okyanusal levha olması, birinin diğerinin altına batmasına neden olur. Birbirine yaklaşan levhaların bir tanesinin kıta, diğerinin okyanusal levha olması halinde de yanardağlar ve kıvrımlı dağlar meydana gelirler. Son olarak ise iki kıtasal levhanın birbirine yakınlaşması ya da çarpması ise yüksek dağ sıralarını ve platoları meydana getirirler.
Birbirinden Uzaklaşan Levhalar
İki okyanusal levhanın birbirinden uzaklaşması halinde, magma kırık boyunca yüzeye çıkar ve okyanus sırtlarını meydana getirir. İki kıtasal levhanın birbirinden uzaklaşması durumunda ise rift vadileri oluşmaktadır.
Yanal Yer Değiştiren Levhalar
İki levhanın birbirine sürterek yer değiştirmesi anlamına gelen bir harekettir. Farklı hızlarda, aynı yöne ya da zıt yöne gerçekleşen bu hareket çeşidi şiddetli depremlere neden olabilmektedir. Türkiye’de yer alan Kuzey Anadolu Fay Hattı, levhaların yanal yer değiştirme hareketine bir örnektir.
Levha Hareketleri Sonucu Oluşan Yeryüzü Şekilleri