Vekalet sözleşmesi, vekalet veren kişinin belirli bir süre boyunca veya belirli bir işlem için vekalet vermesini sağlayabilir. Sözleşme, vekalet verenin isteği doğrultusunda sınırlı veya geniş bir yetki kapsamına sahip olabilir.
Vekalet sözleşmesinde, vekalet veren kişi, vekalet alan kişinin hangi işleri yapabileceğini, nasıl yapacağını, hangi durumlarda vekaletin sona ereceğini ve vekaletin ücreti gibi detayları belirler. Bu sözleşme, tarafların hak ve yükümlülüklerini düzenler ve vekalet alan kişinin belirli işlemleri yapabilmesi için gerekli yasal izinleri sağlar.
Vekalet sözleşmesi Türk Borçlar Kanunu’nun 502. maddesinde tanımlanmıştır. Söz konusu maddeye göre, “Vekâlet sözleşmesi, vekilin vekâlet verenin bir işini görmeyi veya işlemini yapmayı üstlendiği sözleşmedir.”
Vekalet sözleşmesi, borç doğuran ve rızai bir sözleşmedir.
Vekalet sözleşmesinde, Türk Borçlar Kanunu m. 502/2 gereğince, sözleşmeyle kararlaştırılan veya teamülün bulunduğu hallerde, vekil ücret talep edebilir. Bu şekilde vekalet verenin ücret ödemekle yükümlü olduğu durumlarda, vekalet sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen sözleşme niteliği taşır.
Buna karşılık vekalet ücret ödeme borcunun bulunmaması halinde, vekalet sözleşmesi, eksik iki tarafa borç yükleyen sözleşme niteliğindedir.
Belirli bir işin görülmesini amaçlayan vekaletler hariç, vekalet sözleşmesiyle taraflar arasında devamlı borç ilişkisine benzer bir ilişki doğar.
Vekalet sözleşmesinin unsurları şunlardır:
Vekalet sözleşmesi rızai bir sözleşme olarak, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla kurulur.
Türk Borçlar Kanunu’nun 503. maddesine göre, “Kendisine bir işin görülmesi önerilen kişi, bu işi görme konusunda resmî sıfata sahipse veya işin yapılması mesleğinin gereği ise ya da bu gibi işleri kabul edeceğini duyurmuşsa, bu öneri onun tarafından hemen reddedilmedikçe, vekâlet sözleşmesi kurulmuş sayılır.”
Bu hüküm sadece hazır olmayan arasında vekalet sözleşmesinin kurulmasında uygulanır; hazırlar arasında, özellikle telefonla yapılan icaplarda bu hüküm uygulanmaz.
Vekalet sözleşmesinin geçerliliği kural olarak herhangi bir özel şekil şartına bağlı değildir. Buna karşılık, ispat açısından şeklin yararları bulunmaktadır.
Taşınmaz mülkiyetinin devrine ilişkin sözleşmelerde tapu sicil tüzüğüne göre vekilden noterlik kanunu göre düzenlenmiş bir vekaletname gerekir.
Vekaletin kapsamı, sözleşmede açıkça gösterilmemişse, görülecek işin niteliğine göre belirlenir.
Vekalet veren, vekilin iş görme ediminin ifasıyla ulaşmak istediği amaçla hareket etmesi gerekmektedir. Buna göre vekil, vekalet verenin bilinmesi gereken amacına uygun faaliyette bulunmak ve onun menfaatlerini bu amaç doğrultusunda sadakat ve özenle değerlendirmek zorundadır.
Türk Borçlar Kanunu m. 504/2’ye göre, “Vekâlet, özellikle vekilin üstlendiği işin görülmesi için gerekli hukuki işlemlerin yapılması yetkisini de kapsar.” Bu hüküm sadece hukuki fiilere ilişkin vekaletlerde uygulanır. Bu tür vekalet sözleşmelerinde, vekilin taahhüt ettiği hukuki işlemleri yapabilmesi için vekilin temsil yetkisine sahip olması gerekir.
Vekil, hukuki işlemleri, doğrudan doğruya temsilci sıfatıyla vekalet veren adına veya dolaylı temsici olarak kendi adına yapabilir.
Vekile verilen temsil yetkisi; sadece belirli bir veya birkaç işlemle sınır olabileceği gibi (özel temsil yetkisi), vekili, vekalet verenin her türlü işlerini yapabilmesine izin verecek şekilde (genel temsil yetkisi) de olabilir.
Özel temsil yetkisini gerektiren haller TBK m. 504/3’te ve davaya vekalet dolayısıyla HMK m. 74’te düzenlenmitir.
Aşağıdaki hallerde özel temsil yetkisinin bulunması gerekir:
Vekalet sözleşmesinin tarafları şunlardır:
TBK m. 506/2’ye göre, “Vekil üstlendiği iş ve hizmetleri, vekâlet verenin haklı menfaatlerini gözeterek, sadakat ve özenle yürütmekle yükümlüdür.”
Sadakat borcu, vekilin her durumda vekalet verenin menfaatine uygun hareket etmesinigerektirir. Vekilin sadakat yükümü sadece işin görülmesiyle sınırlı olmayıp vekalet sözleşmesinin sona ermesinden sonra da devam eder.
Vekil, belirli bir sonuca yönelik edim fiilini özenle yerine getirmekle yükümlüdür. Vekalet sözleşmesinde vekilin özen borcunun konusu, edim sonucunun başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesi için hayat tecrübelerine ve işlerin normal akışına göre gerekli davranışlarda bulunmak ve bunu engelleyecek davranışlardan kaçınmaktadır.
TBK m. 506/1 gereğince vekil, kural olarak sözleşme konusu işi şahsen ifa etmek zorundadır. Aşağıda sayılan üç halde, vekile üstlendiği iş görme edimini başkasına yaptırma imkanı vermektedir:
TBK m. 505/1’e göre, “Vekil, vekâlet verenin açık talimatına uymakla yükümlüdür. Ancak, vekâlet verenden izin alma imkânı bulunmadığında, durumu bilseydi onun da izin vereceği açık olan hâllerde, vekil talimattan ayrılabilir.”
Vekil, vekalet verenin talebi üzerine, yapmış olduğu işin hesabını vermeğe mecburdur. Bunun yanında ayrıca vekalet sözleşmesinin ifası dolayısıyla almış olduğu şeyleri vekalet verene iadeyle yükümlüdür.
Müvekkilin borçları aşağıda sayılmıştır:
Vekalet sözleşmesi, tarafların karşılıklı iradeleriyle sona erdiği gibi, taraflardan birinin ölümü, fiil ehliyetini kaybetmesi veya iflas etmesi gibi durumlar da sözleşmenin otomatik olarak sona ermesine neden olur.
Türk Borçlar Kanunu’nda vekalet sözleşmesinin sona ermesine ilişkin olarak üç maddeye (TBK m. 512-514) yer verilmiştir.
Vekalet sözleşmesi, güven ilişkisi temelinde kurulduğu için, vekil veya vekalet veren tarafından tek taraflı olarak sona erdirilebilir. Vekilin kendi isteğiyle sona erdirmesi istifa olarak adlandırılırken, vekalet verenin tek taraflı sona erdirmesi azil olarak bilinir.
Sözleşmeyi sona erdirmek isteyen tarafın bu niyetini açıkça belirtmesi yeterlidir ve herhangi bir şekil şartı aranmaz. Ancak, bu durumun yazılı olarak da belgelenmesi tercih edilir.
Vekalet sözleşmesinin haklı bir sebep olmaksızın uygun olmayan bir zamanda sona erdirilmesi durumunda, sona erdiren taraf karşı tarafın zararını karşılamakla yükümlüdür.
Tek taraflı sona erdirme durumunda, vekil genellikle ücretin tamamını değil, adil bir karşılık alır. Ancak, avukatın haklı bir neden olmaksızın azledilmesi veya haklı bir nedenle istifa etmesi durumunda, Avukatlık Kanunu gereği ücretin tamamı ödenir.Vekalet sözleşmesinin sona ermesiyle birlikte, o ana kadar yapılan işin bedeli ödenir, ancak vekalet veren görülmeyen işin ifasını talep edemez.
Vekalet sözleşmesi, taraflardan birinin ölümü halinde genellikle sona erer. Ancak, sözleşmede taraflardan birinin ölümü halinde sözleşmenin sona ermeyeceği kararlaştırılmışsa, sözleşme sona ermez. Özellikle vekalet verenin ölümü sonrasında bazı işlemlerin yapılması hususunda tarafların anlaştığı görülür.
Vekil ya da vekalet verenin fiil ehliyetini kaybetmesi ya da iflas etmesi halinde vekalet sözleşmesi kural olarak sona erer. Ancak, sözleşmede aksi bir düzenleme kararlaştırılabilir.
Vekalet verenin iflas etmesi halinde malvarlığını ilgilendirmeyen konularda vekilin işlem yapması mümkündür.