FATF olan ve Türkçeye Mali Eylem Görev Gücü olarak çevrilen oluşum, kara para aklamayı önleme ve terörle mücadele finansmanı politikalarına yönelik eksiklikleri bulunan ülkeler için iki liste tutar.
Kara para aklama ve terör finansmanı konusunda yetersiz yasalar, uygulamalardaki eksiklikler ve düzenleyici çerçeveye uyulmaması gibi kriterler, gri listeye alınmanın nedenleri arasında yer alır. Gri liste kriterleri, terörle mücadele ve kara para aklama çerçevesinde belirlenir.
Türkiye’nin FATF üyeliği 24 Eylül 1991 tarihinde gerçekleşti. 1994, 1998 ve 2006 yıllarında gerçekleştirilen 3 FATF değerlendirmesinden geçen Türkiye, dördüncü değerlendirme kapsamına 2018’de alındı. Dördüncü değerlendirme 2019 yılında tamamlandı ve ilgili rapor sonucunda Türkiye Ekim 2021 tarihinde artırılmış izlemeye tabi ülkeler kapsamına eklendi. FATF Denetleme Kurulu tarafından Ekim 2021 tarihinde alınan karar Pakistan, Suriye ve Güney Sudan için de geçerli oldu.
Türkiye’nin terörle mücadele ve kara para aklamaya yönelik istikrarlı adımları, 20 Temmuz 2023 tarihindeki FATF raporunda bildirilmişti. 28 Haziran 2024 tarihindeki raporda ise Türkiye’nin gri listeden çıkarıldığı duyuruldu.
Gri listeye alınmanın ülke ekonomisine etkileri aşağıdaki gibidir:
Gri liste kapsamına alınan ülkeler, listeden çıkmak için şu adımları izleyebilir:
Gri liste, uyarı niteliği taşır ancak kara liste, ciddi yaptırımları bünyesinde barındırır. Gri liste kapsamında yer alan ülkeler, “artırılmış izlemeye tabi ülkeler” olarak adlandırılırken kara listeye alınan ülkeler “işbirliği yapmayan ülkeler veya bölgeler” olarak adlandırılır.
Gri listeye giren ülkeler, bankaların uluslararası finansal işlemlerinde zorluklarla karşılaşabilir. Ülke bazında meydana gelen güvensizlik ve itibar kaybı, kredi ve fon erişimlerinin kısıtlanmasına sebebiyet verir. Uluslararası piyasalarda itibara zarar gelmesi yerli yatırımcıyı kaçırarak bankaların kaynak kaybı yaşamasına sebep olur.
Gri listeden çıkmak için net bir süre bulunmaz. Ülkenin gri listeye yönelik aldığı önlemlerin boyutu, kara para aklama ve terörle mücadele kapsamındaki girişimleri, gri listeden çıkma süresini belirler.
Gri liste, uyarı niteliği taşıması sebebiyle doğrudan bir yaptırım içermez ancak ülke itibarının ve güvenilirliğinin etkilenmesi, uluslararası kuruluşların ve ülkelerin ticari ve finansal ilişkilerini sınırlamasına sebep olabilir. Doğrudan yaptırım almak için kara liste kapsamında olmak gerekir.
Uluslararası yatırımcılar, gri listede yer alan ülkelerde yatırım yaparken daha temkinli olur. Ülkeye yönelik dış yatırımların azalması, finansal erişimi zorlaştırabilir. Yerli yatırımcı ise ihracat ve ithalat süreçlerinde güçlüklerle karşı karşıya kalır.
Gri listeye girmek uluslararası bankacılık ilişkilerini zorlaştırır. Ülke güvenilirliğinin ve itibarının düşmesi, ülkenin uluslararası finans kuruluşlarıyla ilişkilerini olumsuz etkiler. Alınan hizmetlere konulan kısıtlar, limit düşürme gibi durumlar, karşı karşıya kalınabilecek sorunlar arasında yer alır.
Gri liste süresiyle ilgili net bir aralık söylenemez. Ülkenin uyguladığı politikalar ve önlemler, gri listede kalma süresini doğrudan etkiler. 3 yılda bir açıklanan gri listeden çıkmak için kara para aklama ve terörle mücadele kapsamında önemli önlemler almak gerekir.