1960 ve 1980 darbe dönemleri, Türkiye’nin siyasi tarihine damgasını vurdu. Bu süreçlerde Rize’den çıkan siyasetçilerin yaşadıkları ve ifadeleri, dönemin atmosferini ve kişisel mücadelerini anlamak açısından önemli bir pencere açıy
Hakkı Morgül'ün Tünel İddiası
27 Mayıs 1960 Darbesi'nin ardından, Hakkı Morgül ve diğer Demokrat Parti mensuplarına yönelik suçlamalar oldukça ilginçti. Morgül, "Deniz altından tünel kazmayı Amerikalılar İngilizler bile başaramadı. Ben böyle bir adamsam bana madalya takmanız gerekirdi" diyerek, absürt bir şekilde suçlamalara yanıt verdi. Bu, o dönem darbecilerin suçlamalarını ne denli ciddiye aldığını gösteriyor.
Mehmet Ali Kumbasar'ın Duruşu
Mehmet Ali Kumbasar, Rize’de CHP İl Başkanı olarak, Demokrat Parti üyelerinin tutuklanmasını önlemeye çalıştı. “Rize’de bir tek Demokrat Partiliye dokunacaksanız önce beni tutuklayın” diyerek, siyasi rakiplerinin tutuklanmasına karşı çıktı. Bu tutum, onun dürüstlüğü ve siyasi ahlakı açısından önemli bir örnek teşkil ediyor.
Hüseyin Agun’un Partiyi Mühürlenmesi
Hüseyin Agun, 1980 darbesi sırasında Adalet Partisi Rize İl Sekreteri olarak, partinin mühürlenmesi ve eşyalarının alınması sürecinde yaşadıklarını anlattı. Agun, “Biz bu ülkeye hizmetten başka bir şeyi amaçlamamıştık” diyerek, yaşadığı zorluklara rağmen ülkeye hizmet etme amacını vurguladı.
Ahmet Tevfik İleri'nin Savunması
27 Mayıs 1960 darbesi sonrası yargılanan Ahmet Tevfik İleri, “Başsavcı başımızla oynamaktan hoşlanıyor. Varsın oynasın. Onun peşinde değiliz ama şeref ve namusumuzla oynamasına asla müsaade etmeyeceğiz” şeklindeki sözleriyle, onurunu ve namusunu savundu. İleri’nin bu tutumu, darbe dönemindeki yargılamaların ne denli adaletsiz olduğunu da ortaya koyuyor.
Mesut Yılmaz'ın Cezaevi Anısı
Mesut Yılmaz, Kayseri Cezaevi’nde annesine, "İlerde beni de böyle ziyarete geleceksiniz" demişti. Bu anı, genç yaşta yaşadığı travmaları ve cezaevi yaşamının onun üzerindeki etkilerini gözler önüne seriyor. Ayrıca, Yılmaz’ın cezaevi sürecinde yazdığı şiir, Türkçülük ve milli değerler konusundaki bağlılığını gösteriyor.
Osman Bölükbaşı’nın İnönü İfadesi
Osman Bölükbaşı, 22 Şubat 1963 tarihinde darbe girişiminde bulunan Talat Aydemir’i eleştirdikten sonra, “Paşa konuşunca her şey yoluna girdi demektir” diyerek, durumu ironik bir şekilde değerlendirdi. Bölükbaşı’nın bu tutumu, darbe döneminin siyasi atmosferine dair ipuçları veriyor.
Tuncay Mataracı’nın Mason İddiası
1980 darbesi sonrası yargılanan Gümrük ve Tekel Eski Bakanı Tuncay Mataracı, “Mason olsaydım, Tuncay Mataracı olarak bu ıstırabı çekmezdim” diyerek, yaşadığı zorlukları ve adaletsizliği eleştirdi. Mataracı’nın bu ifadeleri, darbe sonrası yaşanan yargı sürecinin zorluğunu vurguluyor.
Recep Tayyip Erdoğan’ın İETT İstifası
12 Eylül 1980 darbesi sırasında İETT’de çalışan ve futbol oynayan Recep Tayyip Erdoğan, sakalını kesmemesi nedeniyle takımdan ve kurumdan ayrılmak zorunda kaldı. İETT Genel Müdürlüğü’nden Albay’ın, “Ya sakalını kesersin ya da takımdan ve kurumdan gidersin” demesi üzerine Erdoğan istifa etti.
Bu hatıralar, Türkiye'nin darbelerle şekillenen siyasi geçmişini ve bu süreçlerin bireyler üzerindeki etkilerini anlamak için önemli birer belgedir.
