Beşinci hastalık, halk arasındaki yaygın kullanımıyla tokatlanmış yanak hastalığı, yanaklarda tokat izine benzeyen kızarıklık ve döküntü ile karakterize döküntülü viral enfeksiyon hastalığıdır.
Parvovirüs ailesine ait olan virüslerin büyük çoğunluğu kedi ve köpek gibi hayvanları enfekte eden, ancak insanlarda enfeksiyona neden olmayan virüslerdir. Bununla birlikte bu ailenin bir üyesi olan Parvovirüs B19 insanlarda da enfeksiyona neden olabilir. Eritema infeksiyozum enfeksiyonuna Parvovirüs B19’un solunum yolu aracılığıyla organizmaya girmesi neden olur.
Parvovirüs B19 solunum yoluyla vücuda girdikten sonra kendi genetik bilgisini kopyalayabilmek ve konakçıda çoğalabilmek için genetik materyalini hücre çekirdeğine aktarır. Virüs çoğaldıkça hücre çekirdeğini parçalayarak kana karışır ve hastalığın erken belirtilerinin görülmesine neden olur.
Virüsün kan dolaşımına yayılmasından yaklaşık sekiz ila on gün sonra bağışıklık sistemi virüsle savaşmak için IgM adlı antikorları üretir. Parvovirüs B19 özellikle kemik iliğinde bulunan ve kırmızı kan hücrelerinin öncüsü olan hücrelerde çoğalır. Bu nedenle bu dönemde, yaklaşık 7 ila 10 gün süresince, kırmızı kan hücrelerinin üretimi geçici olarak azalabilir. IgM antikorlarının ortaya çıkmasından bir hafta sonra ise bağışıklık sistemi IgG adı verilen antikorlarını üretmeye başlar. Bu dönemde çocuklarda ve bebeklerde yanak kızarıklığı, döküntü, eklem ağrıları gibi belirtiler ortaya çıkmaya başlar.
Parvovirüs B19 hastalığı bulaşıcılığı yüksek olan bir enfeksiyon hastalığıdır. Ancak hastalığın bulaşmasının nedeni ciltteki döküntüler değildir. Tokatlanmış yanak sendromu, hasta bir kişinin öksürmesi, hapşırması, konuşması sırasında etrafa yayılan damlacıkların solunması yoluyla bulaşır. Cilt döküntüleri ortaya çıktığında enfekte kişinin bulaştırıcılığı ortadan kalkar.
Bebeğin ve çocuğun yanaklarının kızarması beşinci hastalık belirtileri denildiğinde ilk akla gelen semptomlardır. Kişinin virüs ile enfekte olmasının ardından Parvovirüs B19 enfeksiyonu belirtileri yaklaşık 4 ila 14 gün içerisinde ortaya çıkar. Tıp literatüründe viremi olarak da adlandırılan virüsün kan dolaşımına karıştığı dönemde yani başlangıç döneminde baş ağrısı, kas ve eklem ağrıları ve ateş gibi belirtiler görülebilir. Çocuklarda ve bebeklerde beşinci hastalık belirtileri görülmesinden bir ila bir buçuk hafta sonra çocuğun ve bebeğin yanağında kızarıklık ve cilt döküntüleri görülmeye başlar. Bu süreçte yanaklarda adeta “tokatlanmış yanak” görünümünü andıran bir görüntü ortaya çıkabilir.
Çocuklarda ve bebeklerde yanak kızarması, tokatlanmış yanağı andıran bir görünüm beşinci hastalığın en karakteristik belirtisidir. Bebeğin ve çocuğun yanağının kızarması sonrasında bazı durumlarda kol ve bacaklarda dantel görünümünü andıran ve genellikle bir ila üç hafta sürebilen döküntüler ortaya çıkabilir. Bu süreçte sıcağa ve güneş ışığına maruz kalınması semptomların artmasına neden olabilir. Buna göre başlıca beşinci hastalık belirtileri şu şekildedir:
Çocuklarda ve bebeklerde beşinci hastalık durumunda kas ve eklem ağrıları nadirdir. Bazı araştırmalar enfekte çocukların yaklaşık %10’unda kas ve eklem ağrılarına rastlandığını göstermektedir. Bununla birlikte yetişkinlerde, özellikle de kadınlarda, Parvovirüs B19 enfeksiyonu yüzde kızarıklıktan ziyade kas ve eklem ağrıları ile kendisini gösterebilir.
Tokatlanmış yanak sendromu tedavisi için günümüzde kullanılabilecek bir ilaç yoktur. Çocuklarda ve bebeklerde yanaklarda kızarıklık, dantel görünümünü andıran cilt lezyonları veya halsizlik gibi semptomlar genellikle birkaç hafta içerisinde kendiliğinden geçer. Ancak bağışıklık sistemi zayıf olanların ve hamile kadınların yakından takip edilmesi gerekebilir. Hamilelikte beşinci hastalık ile enfekte olan anne adayları virüsü bebeklerine taşıyabilir. Bunun neticesinde düşük, erken doğum ve ölü doğum gibi komplikasyonlar görülebilir. Beşinci hastalık tedavisi için geliştirilmiş bir ilaç olmadığından uzmanlar tedavi sırasında semptomları kontrol altına almaya yardımcı olabilecek bazı ilaçları reçete edebilir.
