Güney Vietnam'ın başkenti Saygon'un kuzey rejimine bağlı Komünist güçlerin eline geçmesiyle sona eren acımasız ve yıkıcı bir çatışma olan Vietnam Savaşı'nın sona erişinin 50. yıl dönümü. Ancak savaş ne kadar uzun süre önce sona ermiş olursa olsun, bugün milyonlarca Vietnamlı hâlâ savaşın mirasının ölümcül özellikleriyle her gün mücadele etmek zorunda.
Aralarında çok sayıda çocuğun da bulunduğu yaklaşık üç milyon kişi, kuzey güçlerinin siper olarak kullandığı bitki örtüsünü ortadan kaldırmak için yaklaşık 72 milyon litre çözücü madde püskürten ABD güçlerinin kullandığı kimyasal silahlara maruz kalmaktan kaynaklanan ciddi sağlık sorunları yaşıyor.
Bunların yarısından fazlası Agent Orange (Portakal Gazı) olarak bilinen ve şu anda ciddi fetal ve çocukluk çağı gelişim bozukluklarına neden olduğu bilinen bir herbisit karışımı olan bir ürün.
Etkilenen insanlardan biri de 34 yaşındaki Nguyen Thanh Hai.
Da Nang'daki özel bir okula giderken giydiği mavi gömleğin düğmelerini iliklemek, alfabe çalışmak, şekiller çizmek ya da basit cümleler kurmak gibi günlük işler onun için o kadar da basit değil.
Hai, ABD hava üssünün bulunduğu Da Nang'da büyüdü ve burada ABD'li askerler, Hai'nin köyü gibi yerlerde onlarca yıldır gıda ve su kaynaklarını kirleten büyük miktarda Agent Orange bıraktı.
'Düşmandan Ortağa' kitabının yazarlarından Charles Bailey, "Vietnam'daki insanlar üzerindeki etkiler öncelikle 2., 3. ve muhtemelen 4. nesillerde görülmüştür," dedi.
"Bunun sonuçları doğum kusurları ve ciddi sakatlıkların ardından gelen hem fiziksel hem de zihinsel engellerdir. Agent Orange maddesi, kanser, doğum kusurları ve kalıcı çevresel hasarla bağlantılı bir kimyasal türü olan dioksin içermektedir."
Vietnam, savaşın zehirli mirasını onlarca yıldır temizliyordu ancak ABD, savaşın etkilerine dair artan kanıtları on yıllar boyunca görmezden geldikten sonra 2000'li yılların ortalarında temizliğe kısmen katkıda bulunmaya başladı. Ancak ABD'nin bu katkıları Trump yönetiminin kararlarıyla şimdi tehlikede.
Trump yönetiminin ABD'nin dış yardım ajansı USAID'i büyük ölçüde azaltması, 63 eyaletin 58'inde düzinelerce dioksin sıcak noktasının yayılmaya devam ettiği Vietnam'da milyonlarca kişiyi endişelendiriyor.
Agent Orange'ın depolanması ve taşınması sırasında bir hava üssünün kirlendiği Da Nang'da ABD 2018'de 106 milyon euroluk bir temizlik çalışması yaptı, ancak on futbol sahası büyüklüğündeki bir alan hâlâ kötü bir şekilde kirlenmiş durumda.
Da Nang'daki Agent Orange Mağdurları Derneği Başkanı Nguyen Van An, "Agent Orange felaketi yaklaşık dört milyon Vietnamlıya acı ve sefalet getirdi," diyor.
"Biz her zaman ABD hükümetinin ve bu zehirli kimyasalın üreticilerinin mağdurlara destek olma sorumluluğuna sahip olması gerektiğine inanıyoruz."
1995'ten bu yana ülkede insani yardım programlarında çalışan Amerikalı Vietnam Savaşı gazisi Chuck Searcy'ye göre, yıllar içinde inşa edilen güven çok hızlı bir şekilde erozyona uğrayabilir.
"'Masum kurbanlar', savaş mirasını ele almak için ABD tarafından finanse edilen projelerden yararlananlardır, dedi.
"Onlar iki kez mağdur edildiler, bir kez savaş ve yaşadıkları sonuçlar yüzünden. Şimdi de halı altlarından çekiliyor," diye vurguladı.
Vietnam, kıyı şeridini güçlü fırtınalardan koruyan mangrov ağaçlarının yarısından fazlasını kaybetti. Tropikal ormanlarının büyük bir kısmına geri dönüşü olmayan zararlar vermesinin yanı sıra herbisit, ülkenin iklim açısından en hassas bölgelerinden bazılarında toprağın besin maddelerini de tüketti.
Savaşın sona ermesinden sonraki on yıllarda, yetkililer Da Nang havaalanı gibi ağır kirlenmiş bölgeleri çitle çevirdi ve etkilenen ailelere destek sağlamaya başladı. Bu sırada ABD, kendi gazileri de dahil olmak üzere kimyasal savaşın uzun vadeli sağlık etkilerine dair kanıtları görmezden geldi.
Bugün Vietnam, Agent Orange kurbanlarını, insanların aile geçmişlerini ve yerleşim geçmişlerini zehirle bağlantılı sağlık sorunları listesine göre kontrol ederek tespit ediyor.
Güneydoğu Asya ülkesindeki yetkililer, sağlık etkilerinin nesiller boyu sürdüğüne, kimyasallara maruz kalan insanların çocuklarını, torunlarını ve hatta torunlarının torunlarını tehdit ettiğine inanıyor.
Bununla birlikte, bazı bilim insanları Agent Orange'ın hem maruz kalan bireyler hem de sonraki nesiller için insan sağlığı üzerindeki kesin etkilerine ilişkin bilimde belirsizlik olduğuna dikkat çekiyor.
